به وب سایت روستای صومعه علیا خوش امدید

اگر آشوریان در تهاجمات مکرر خود بر علیه اقوام مادی اقدام به ثبت وقایع و اسامی سرزمین های مادی نمی کردند شاید ما هیچ روزنه ای از آگاهی نمی توانستیم بر این دوره پر ابهام از تاریخ ایران زمین بتابانیم. اگر متن های آشوری در دسترس ما نبود مجبور بودیم نوشته های هرودوت و برخی دیگر از مورخان یونانی را به عنوان تنها مرجع تاریخ ماد بپذیریم. تاریخ هرودوت از منابع دست دوم و از نقل قول ها جمع آوری شده است که خالی از غرض ورزی مورخ و نقالان نبوده و سالیان درازی با دوره حوادث ماد فاصله داشته است. اخیرا با کشف و رمز گشایی کتیبه های آشوری نظرات مورخان یونانی در خصوص تاریخ ماد به چالش کشیده شده است. هرودوت در کتاب تواریخ خود دیااکو را موسس امپراطوری ماد معرفی کرده و می گوید که اتحادیه قبایل ماد در اکباتان گرد هم آمدند. محتوای کتیبه های آشوری با نظرات هرودوت متفاوت است. لذا خواهیم کوشیدبا

استفاده از متون معتبر و با ارزش آشوری، خط سیر منطقی تاریخ ماد را استخراج نموده و قادر گردیم مجهولات تاریخی این دوره را توجیه کنیم، می توان در آینده با کمک جستن از یافته های باستان شناسی و پژوهش های جدید به تدوین حقایق تاریخی امیدوار بود. ما در این بخش سعی خواهیم نمود که با بسط نظریه های تاریخی در خصوص ماد به نتایج قابل قبولی دست یابیم.  

پس از افول امپراطوری کاسیان در ایران در حدود 1200 ق.م یک دوره سکوت در تاریخ سرزمین ماد اتفاق می افتد . در این سکوت نسبی می توان به شاهان آشوری که خود را فاتح سرزمین گوتیان می نامند و یا ایلامیها که دست اندازیهایی به ناحیه شمال شرق سرزمین خود داشته اند اشاره نمود. ما تا این دوره تاریخی از ترکیب قومی سرزمین ماد نیک مطلعیم و می دانیم که در آن نواحی اقوام سوباری ،تورکور، لولوبی، گوتی ، کاسی و مهرانی و در همسایگی آنها اقوام میتانی زندگی می کرده اند. در آغاز هزاره اول در حوضه آذربایجان و دریاچه ارومیه عناصر سیاسی جدیدی به صحنه تاریخ قدم می گذارند که تاثیر به سزایی در تاریخ شرق داشته و دوره جدیدی از تاریخ ایران را رقم زدند. این عناصر قومی عبارت از ماننا ها ، ذکیرتوها(ساگارتیها) ، مادها و پارسها بودندکه وارد رقابتی شدید با امپراطوری آشور شدند که وحشت را در دل تمام مردمان و حکومت های آن عصر بر انگیخته بود.

از نظر آشوریان و اهالی بین النهرین در گستره اطراف دریاچه ارومیه از دریاچه وان تا همدان اقوام گوتی و لولوبی قرار داشتند. لولوبیها متمایل به نواحی غربی و گوتیها متمایل به آذربایجان و نقاط شرقی زندگی می کرده اند. منابع آشوری کشور لولومه را با کشور زاموا یکی دانسته اند. این اصطلاح در وسیع ترین کاربردش به سرزمین هایی اطلاق می شد که از زمین های پست و تپه ماهورهای رودخانه دیاله و اطراف دریاچه ارومیه متمایل به جنوب را در بر می گرفته است. در داخل مرزهای زاموا به معنای وسیع آن , از مقایسه مسیر نیروهای اعزامی آشوری و اورارتویی در قرن نهم و هشتم ق.م به نظر می رسد که در میان ایالات مختلف، ایالت پارسوا نیز وجود داشته است.

همانطور که در بخش لولومیان آورده شد ما در منطقه بزرگ باروانان سرنخی از اسامی کوثا(کوثاربا) و دور لولومه را ارائه نمودیم. این دو نام برای یک شهر در دو زمان دور از هم اطلاق شده است. کوثاربا قسمت غربی دژ باروانان بوده و از نظر غنای باستانی بی نظیر است . دور لولومه نیز بخش شمالی کوثاربا بوده که آشوریها در قرن نهم قبل از میلاد به این نام در اطراف تل بارا(Bara) اشاره نموده اند. وجود این اسامی در منطقه، دلیل کافی برای مطابقت این ناحیه با سکونتگاه های ذکر شده در روایات آشوری نیست ولی در برخی موارد نتایج قطعی به دست خواهیم داد که برای درک اهمیت منطقه در تاریخ ماد، مهم و در آینده راهگشای باستان شناسان در حل ابهامات تاریخ مادها خواهد بود. بسیاری از محققان تفکیک قومی گوتیان و لولوبیان را غیر ممکن دانسته و هر دو را از یک ریشه و اصل می دانند. همان گونه که قبلا نیز بحث نمودیم آنوبانینی در یک روایت بین النهرینی پادشاه شهر کوثا در ردیف پادشاهان گوتی آورده شده است. این مطلب برای ما مفید بوده و می توانیم این موضوع را در توجیه قرابت لولوبیان و گوتیان استفاده نمائیم. قسمت شرقی و جنوبی کوثا، پی دیرا(مشابه پادیر باستانی) نامیده می شود. گرچه می توان با استفاده از نام های یک منطقه باستانی به شواهدی تاریخی دست یافت. ولی نزدیکی این محله ها در شهر باستانی باروانان تامل برانگیز است و نمی توان صرف اتکا به اسامی منطق تاریخی ارائه نمود و از آن برای ساختن فرض های جغرافیایی و تاریخی استفاده نمود. به هر ترتیب ما در این مبحث شواهد و نشانه هایی از این اقوام ارائه می دهیم و قصد این را نداریم که با اندک دست مایه های خود حکم صادر کنیم. چون اسامی یک منطقه بهترین و ماندگارترین سند از تاریخ و زبان آن به شمار می رود بنابراین تعلق بسیاری از این اسامی به عناصر قومی لولوبی ، گوتی ، کاسی و مادی را در منطقه باروانان  نمی توان نادیده گرفت و در مباحث آینده کتاب اهمیت آن بیشتر درک خواهد شد.

به جا ماندن نام های متعدد با تعلق قومی در یک منطقه  به چند دلیل می تواند باشد. یکی اینکه در طول مدت بسیار طولانی این اقوام در منطقه زندگی کرده و این هم زیستی در طول زمان بصورت خطی به ترتیب تاریخی به وقوع پیوسته و یا به صورت همزمان بوده است یعنی اینکه در یک زمان اقوام مختلفی در یک منطقه باستانی در مجاورت هم می زیسته اند. در صورتی که زندگی اقوام به صورت طول زمان و به ترتیب تقدم و تاخر تاریخی در نظر گرفته شود می توان با اتکا به یافته های باستان شناسی این موضوع را ثابت نمود. چنانچه این اقوام در یک دوره تاریخی مجبور به اتحاد با یگدیگر شده و در یک منطقه خاص اجتماع نمایند در این صورت نیز می تواند یادگاری از آنها در یک منطقه محدود به جای ماند. خوشبختانه ما برای هر دو حالت منابع تاریخی در اختیار داریم. در توالی تاریخی حکومت های ایرانی؛ لولوبیان،گوتیان ،کاسیان و مادها با اتکا بر منابع بین النهرینی در صحنه تاریخ شمال غرب ایران وجود داشته اند و ما در فصول گذشته به تفصیل در این خصوص بحث نموده ایم. با این منطق بایستی این فرض را پذیرفت که این حکومت ها در کشور باستانی باروانان در توالی تاریخی حضور داشته اند. در حالت دوم فرض بر این بودکه اقوام مختلف برای در امان ماندن از دشمنی مشترک مجبور به اتحاد با یکدیگر گردند. در این مورد منابع تاریخ یونان شاید راهگشای ما باشد. هرودوت در بخش تاریخ ماد و نحوه شکل گیری آن داستانی از اقوام مادی نقل نموده است که مکمل بحث ماست. بر طبق نظر هرودوت دیااکو بعد از اثبات شایستگی خود در ایجاد نظم در قبیله خود ، در مقابل پیشنهاد سایر اقوام برای پذیرفتن مقام رهبری اتحادیه قبایل شرطی پیش روی ایشان می نهد . دیااکو به شرطی رهبری اتحادیه قبایل را می پذیرد که تمامی اقوام سرزمینهای خود را رها کرده و همگی در سرزمین مورد نظر او که محل تقاطع تمامی راههای باستانی نیز بوده است  جمع شده و خانه های خود را در اطراف کاخ و پادگان او بنا نهند. یک رساله که از جنگ سارگن پادشاه اکد(حدود2474-2530 ق.م) در شمال سرزمینهای بین النهرین به جای مانده است حاوی نامهایی است که برای تعیین حکومتهای این نواحی می تواند مفید واقع گردد.2 در این رساله به سرزمین اراپها که ناحیه ای در اطراف شهر کرکوک کنونی است و نیز به راه زاب بالا و پایین و سرزمینهای لولوبیوم (Lullubium)و گوتیوم(Gutiom) اشاره شده است. این سرزمینها در شمال رودخانه دیاله قرار داشتند که عیلامیان راه برون رفت کوههای این منطقه را بنام یالمن (Ialman)می شناختند و چنین می نماید که این نام به سرزمین ارمنستان اشاره دارد. بعد از سارگون نارام سین نیز با لولوبیان و گوتیان تماس پیدا نمود و با پیروزی خود بر لولوبیان لوح مشهور خود را در نزدیکی شهر زور به یادگار گذاشت. نام های قفقازی لولوبیان و گوتیان نشانگر خط سیر این اقوام از آذربایجان به سوی سرزمین های جنوبی را ثابت می کند. گوتیان در شمال سرزمین های لولوبیان یعنی در آذربایجان می زیسته اند. روایتی2 که آنوبانی نی را در رده پادشاهان گوتی قرار می دهد و او را پادشاه شهر کوثا می نامد، دلیلی است که این دو قوم در این زمان متحد هم بوده اند. در دوره های بعدی حملات آشوریان ،ایشان سرزمین های مادی را بنام گوتی می شناختند و حتی اورارتو و ماننا را نیز بدین نام نامیده اند. حتی برخی منابع تاریخی، شاهان گوتی  که در 2200 قبل از میلاد بر سومر فرمانروایی کرده اند را جزو شاهان ماد تصور نموده اند.

برخی از اسامی که در منطقه باروانان به جای مانده اند عبارتند از : دور لولومه،کوثاربا(کوثا)، سیدور ، پی دیرا(پادیر)، ماد-ماند، سیبار،کلخه،کلهو، خالمان،شوردیرا،ایشنار(ایشتار)،پرسوخلو(پرسو یا پارسوا)، اوش داش(اویشدیش)،سارخور(ساردوری)،هرهر،قیزیل قین(قیزیل بوندا)،آمودیراسی(آمول) ،سورملی (سئیرمه) ،خزنا دیراسی (خزنا یا کزنا)، سوما ، دستگرد ، ورن کئش ، ورزقان ، خالمان،گن دره، طاق امیر،زریشلی، بزگوش(بزگشن) ، برزی(برزه) ، خودوگلئو ، سیلیان و بسیاری از اسامی دیگر هستند که می تواند گنجینه با ارزشی در وجه زبان شناختی برای شناسایی هویت تاریخی منطقه استفاده شود .